آیه 66 سوره قصص

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنْباءُ يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لا يَتَساءَلُونَ (66)

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنْباءُ: پس پوشيده شود بر ايشان خبرها، يعنى آن چيزى را كه با پيغمبران گفته باشند فراموش كنند، يَوْمَئِذٍ: در روز قيامت و از هول و هيبت و وحشت آن روز و مشاهده عذاب، ندانند چه گويند، يا راه حجت نبينند و عذر نتوانند آورد در آن روز مانند بسته شدن راه زمين بر كور در دنيا به جهت آنكه ايشان را آن روز حجتى نباشد بلكه حجت براى خداى تعالى است به اعطاء عقل و تمكين و ارسال رسل و انزال كتب و قدرت و اختيار. فَهُمْ لا يَتَساءَلُونَ‌: پس ايشان نپرسند از يكديگر كه چه جواب گوئيم، به جهت آنكه سائل و مسئول همه فرو مانده و متحير باشند. يا از حال يكديگر سؤال نكنند به جهت مشغولى هر يك به حال خود، يا از يكديگر التماس نكنند كه حامل وزرهم شوند، يا به انساب و قرابت يكديگر را سؤال نكنند همچنانكه در دنيا از هم پرسش كنند.

أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ كَمَنْ مَتَّعْناهُ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ (61) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (62) قالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذِينَ أَغْوَيْنا أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُونَ (63) وَ قِيلَ ادْعُوا شُرَكاءَكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَ رَأَوُا الْعَذابَ لَوْ أَنَّهُمْ كانُوا يَهْتَدُونَ (64) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ (65)

فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنْباءُ يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لا يَتَساءَلُونَ (66)

ترجمه‌

آيا پس كسى كه وعده داديم او را وعده خوبى پس او يابنده است آنرا مانند كسى است كه داديم او را بهره زندگانى دنيا پس او است روز قيامت از حاضر كرده شدگان‌

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد كجايند شريكان من كه بوديد گمان ميكرديد

گويند آنانكه لازم شد بر آنها وعده عذاب پروردگارا اينانند آنانكه گمراه كرديم، گمراه كرديمشان همچنانكه گمراه شديم بيزارى جوئيم بسوى تو نبودند كه ما را بپرستند

و گفته شود بخوانيد شريكانتان را پس بخوانند آنها را پس اجابت ننمايند از آنها و به بينند عذاب را و آرزو كنند كه آنها بودند آنچنان كه هدايت مى‌يافتند

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد چه جواب داديد پيغمبران را

پس پوشيده شود بر آنها خبرها در چنين روز پس آنها از يكديگر پرسش نميكنند.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب آيات سابقه و ترجيح حال كسانيكه متنعّم بنعيم آخرتند بر متنعّمين در دنيا فرموده آيا كسيكه ما وعده خوب منجز باو داديم كه در آخرت بهشت برين از آن او باشد و قطعا بآن و اصل خواهد شد و

جلد 4 صفحه 201

هميشه از نعمتهاى گوناگون آن برخوردار خواهد بود مانند كسى است كه چند روز در اين دنيا متنعّم و بهره‌مند نموديم او را با هزاران زحمت و تشويش و روز قيامت هم بايد در محضر عدل ما حاضر شود براى حساب و عقاب چنين نيست بلكه تفاوت ميان آن دو از زمين تا آسمان است و اى پيغمبر ياد كن براى اين جماعت متنعّم مشرك روزى را كه ندا ميكند آنها را خداوند و براى ملامت و سرزنش آنها مى‌فرمايد كجايند آن كسانيكه شما آنها را شركاء من مى‌پنداشتيد در اطاعت و عبادت و اميدوار بانتفاع از آنها بوديد پس بزرگان و رؤساء آنها كه مستحق عقوبت شدند در دنيا بوعده‌هاى عذاب خدا بلسان انبياء مانند فرعون و نمرود و شياطين انسى و جنّى گويند پروردگارا اينجماعت آنانند كه گمراه نموديم ما آنها را ولى گمراه نموديم آنانرا چنانچه گمراه شديم خودمان و فعلا ما از آنها و عملشان بيزارى مى‌جوئيم نزد تو آنها در واقع عبادت نمى‌نمودند ما را بلكه پيروى از هواى نفس خودشان ميكردند چنانچه ما هم پيرو هواى نفس خود بوديم و در گمراهى و سببش شريكيم با آنان ما آنها را مجبور ننموديم بكفر و عصيان خودشان باختيار خود كردند آنچه كردند ما هم باختيار خود كرديم آنچه كرديم پس در استحقاق عقوبت مزيّتى بر آنها نداريم و از طرف خداوند بمرءوسين خطاب ميشود كه بخوانيد شركاء جعلى خودتان را كه در دنيا براى خدا قرار داده بوديد باميد انتفاع از آنها براى نصرت يا شفاعت خودتان در امروز و آنها از بيچارگى متوسل بآن اشقيا ميشوند و از آنها جوابى نميشنوند و كمكى نمى‌بينند براى آنكه آنها از اينها بيچاره‌ترند و همه عذاب الهى را مشاهده مى‌نمايند كه بآنها احاطه كرده و اگر آنها راه چاره‌اى مى‌يافتند از خود دفع مى‌نمودند عذاب را و بنابراين جواب لو محذوف است و محتمل است لو براى تمنّى باشد يعنى آرزو نمايند كه در دنيا هدايت يافته بودند براه نجات از عذاب و وصول بثواب و نيز ياد كن براى اين جماعت روزى را كه ندا ميكند خداوند آنها را پس ميگويد براى سرزنش و ملامتشان در مقام عبادت و اطاعت كه چه جواب گفتيد به پيغمبرانى كه مبعوث بر شما بودند براى بيان معارف و احكام و بچه اندازه از آنها معتقد شديد و عمل نموديد پس پوشيده و ناپديد و مشتبه گردد بر آنها در آنروز

جلد 4 صفحه 202

راههاى جواب و محو شود از نظرشان مطالب از شدت هول و هراس بطوريكه قدرت پيدا نميكنند بر پرسش از يكديگر براى پيدا كردن راه جوابى و بيان عذرى در پيشگاه احديّت كه موجب رفع عذاب يا تخفيف آن از آنها گردد.

فَعَمِيَت‌ عَلَيهِم‌ُ الأَنباءُ يَومَئِذٍ فَهُم‌ لا يَتَساءَلُون‌َ (66)

‌پس‌ كور ميشود ‌بر‌ ‌آنها‌ خبرها ‌در‌ ‌آن‌ روز ‌پس‌ ‌آنها‌ ‌از‌ يكديگر سؤال‌ نميكنند.

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌از‌ مشكلات‌ آيات‌ ‌است‌ و تفاسير مختلفه‌ كرده‌اند بعضي‌ گفتند جوابي‌ ندارند ‌که‌ ‌در‌ پيشگاه‌ احديت‌ دهند بعضي‌ گفتند حجت‌ و مدرك‌ و راه‌ عذري‌ نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ و ‌از‌ يكديگر سؤال‌ نميكنند و حجت‌ نميطلبند و بعضي‌ گفتند سؤال‌ ‌از‌ نسب‌ و قرابت‌ نميكنند چنانچه‌ ‌از‌ پيغمبر ‌است‌ فرمود

«‌کل‌ حسب‌ و نسب‌ منقطع‌ يوم القيمة الا حسبي‌ و نسبي‌»

بعضي‌ گفتند زبان‌ ‌آنها‌ بسته‌ ميشود و نميتوانند تكلم‌ كنند لكن‌ هيچ‌ كدام‌ اينها بنظر نميايد و منافي‌ ‌با‌ آيات‌ ديگر ‌است‌ زيرا ضعفاء و كبراء گردن‌ يكديگر مياندازند و ‌از‌ يكديگر طلب‌ نجات‌ ميكنند وَ بَرَزُوا لِلّه‌ِ جَمِيعاً فَقال‌َ الضُّعَفاءُ لِلَّذِين‌َ استَكبَرُوا إِنّا كُنّا لَكُم‌ تَبَعاً فَهَل‌ أَنتُم‌ مُغنُون‌َ عَنّا مِن‌ عَذاب‌ِ اللّه‌ِ مِن‌ شَي‌ءٍ قالُوا لَو هَدانَا اللّه‌ُ لَهَدَيناكُم‌‌-‌ الايه‌ (ابراهيم‌ ‌آيه‌ 21) وَ إِذ يَتَحاجُّون‌َ فِي‌ النّارِ فَيَقُول‌ُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِين‌َ استَكبَرُوا إِنّا كُنّا لَكُم‌ تَبَعاً فَهَل‌ أَنتُم‌ مُغنُون‌َ عَنّا نَصِيباً مِن‌َ النّارِ قال‌َ الَّذِين‌َ استَكبَرُوا إِنّا كُل‌ٌّ فِيها‌-‌ الايه‌ (مؤمن‌ ‌آيه‌ 47) ‌از‌ ‌خدا‌ طلب‌

جلد 14 - صفحه 265

ميكنند رَب‌ِّ ارجِعُون‌ِ لَعَلِّي‌ أَعمَل‌ُ صالِحاً فِيما تَرَكت‌ُ (مؤمنون‌ ‌آيه‌ 99) رَبَّنا أَخرِجنا مِنها فَإِن‌ عُدنا فَإِنّا ظالِمُون‌َ (مؤمنون‌ 107) وَ نادَوا يا مالِك‌ُ لِيَقض‌ِ عَلَينا رَبُّك‌َ قال‌َ إِنَّكُم‌ ماكِثُون‌َ (زخرف‌ ‌آيه‌ 77)‌عليه‌‌به‌ وَ قال‌َ الَّذِين‌َ فِي‌ النّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّم‌َ ادعُوا رَبَّكُم‌ يُخَفِّف‌ عَنّا يَوماً مِن‌َ العَذاب‌ِ (مؤمن‌ ‌آيه‌ 49) و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌ و آنچه‌ بنظر ميرسد اينكه‌ مراد اينست‌ ‌که‌ ‌هر‌ ‌که‌ گرفتار عمل‌ ‌خود‌ هست‌ و ‌از‌ ديگري‌ نه‌ خبر دارد و نه‌ سؤال‌ ميكند چنانچه‌ ميفرمايد:

وَ لا يَسئَل‌ُ حَمِيم‌ٌ حَمِيماً (معارج‌ ‌آيه‌ 10) و ميفرمايد يَوم‌َ يَفِرُّ المَرءُ مِن‌ أَخِيه‌ِ وَ أُمِّه‌ِ وَ أَبِيه‌ِ وَ صاحِبَتِه‌ِ وَ بَنِيه‌ِ لِكُل‌ِّ امرِئ‌ٍ مِنهُم‌ يَومَئِذٍ شَأن‌ٌ يُغنِيه‌ِ (عبس‌ ‌آيه‌ 34) بناء ‌علي‌ ‌هذا‌ مي‌گوييم‌.

فَعَمِيَت‌ عَلَيهِم‌ُ الأَنباءُ خبر ‌از‌ احدي‌ ندارند.

يَومَئِذٍ روز رستخيز.

فَهُم‌ لا يَتَساءَلُون‌َ احوال‌ پرسي‌ ‌از‌ احدي‌ نميكنند «‌هر‌ ‌که‌ بفكر خويش‌ ‌است‌» بلكه‌ ‌با‌ يكديگر كمال‌ عداوت‌ ‌را‌ دارد و ‌لو‌ ‌در‌ دنيا ‌با‌ ‌هم‌ كمال‌ الفت‌ ‌را‌ داشتند الأَخِلّاءُ يَومَئِذٍ بَعضُهُم‌ لِبَعض‌ٍ عَدُوٌّ إِلَّا المُتَّقِين‌َ (زخرف‌ ‌آيه‌ 67) ‌هذا‌ ‌ما عندنا.

]

(آیه 66)- لذا در این آیه می‌فرماید: «در آن روز همه اخبار بر آنها پوشیده می‌ماند» و هیچ پاسخی برای گفتن در اختیار ندارند (فَعَمِیَتْ عَلَیْهِمُ الْأَنْباءُ یَوْمَئِذٍ).

ج3، ص474

«حتی نمی‌توانند از یکدیگر سؤالی کنند» و پاسخی از هم بشنوند فَهُمْ لا یَتَساءَلُونَ.

و به این ترتیب همه خبرها بر آنها پوشیده می‌شود، هیچ پاسخی در برابر این سؤال کمه جواب پیامبران را چه دادید پیدا نمی‌کنند.